Sylwetki Mistrzów: Johannes Liechtenauer

Johannes Liechtenauer – mistrz fechtunku, żyjący w XIV w. i być może na początku XV w. Nauczał na obszarze Państw Niemieckich. Określany bywa arcymistrzem, a także założycielem niemieckiej tradycji szermierczej.

Niewiele wiadomo o życiu i działalności J. Liechtenauera. Obecnie nie są znane żadne potwierdzone doniesienia, które można by powiązać z narodzinami lub śmiercią mistrza. Jedyna znana obecnie wzmianka na temat jego działalności pochodzi z Kodeksu Norymberskiego – Pol Hausbuch¹.

Badacze uważają, że J. Liechtenauer mógł żyć w latach, w których był spisywany Kodeks Norymberski. Przy jego imieniu nie pojawia się bowiem charakterystyczna fraza: dem got gnadig sey (Niech Bóg mu będzie miłosierny), którą w tamtym okresie wyrażano cześć osobom zmarłym².

Z Kodeksu Norymberskiego wynika, że J. Liechtenauerowi zawdzięczamy usystematyzowanie wiedzy na temat szermierki w średniowiecznej Rzeszy. Dowodzą tego słowa: A przed wszystkim musisz wiedzieć, iż istnieje tylko jedna sztuka miecza i została ona wynaleziona przed setkami lat. Jest ona podstawą i rdzeniem i została w całości poznana przez mistrza Liechtenauera […]. Nie on ją jednak wynalazł, jak zostało powyżej napisane, lecz podróżował i szukał w wielu krainach, chcąc nauczyć się tej prawdziwej i doskonałej sztuki³.

Wiedzę zdobytą w czasie odbytych podróży J. Liechtenauer przekazał swoim uczniom w postaci tzw. Zettel (Karty), czyli enigmatycznych rymowanek, w których zostały zawarte najważniejsze informacje na temat właściwej sztuki posługiwania się bronią. Rymowane wersy Karty miały za zadanie ułatwić zapamiętywanie jej treści osobom wtajemniczonym w nauki J. Liechtenauera, a jednocześnie utrudnić zrozumienie osobom, które mogłyby wykorzystać tę sztukę w niewłaściwy sposób. Takimi osobami byli na przykład leychmeistere tj. „fałszywi” mistrzowie szermierki, nauczający walki pokazowej/choreografii⁴.

Powód „ukrycia wiedzy szermierczej” przez J. Liechtenauera tłumaczą słowa z traktatu Petera von Danzig: Ponieważ sztuka ta przynależy książętom, panom, rycerzom i ich poplecznikom, którzy powinni ją znać i uczyć się jej, spisał on tę oto naukę językiem niejasnym i zagmatwanym, aby nie wszyscy mogli ją zrozumieć, co ujrzycie spisane później. Uczynił to, aby uniemożliwić nie posiadającym skrupułów mistrzom o mniejszych umiejętnościach, przekazywanie jego sztuki takim osobom, które nie traktowałyby jej z odpowiednim szacunkiem, jak ci, do których sztuka ta prawnie przynależy⁵.

Nie ma żadnych przesłanek wskazujących, że J. Liechtenauer sam spisał swoje nauki. Przetrwały one do dzisiejszych czasów jedynie dzięki późniejszym mistrzom tradycji niemieckiej, którzy w swoich przekazach odnosili się do nauk założyciela szkoły niemieckiej. Najstarsze spisane wersje Karty Liechtenaura znane są z takich rękopisów jak „Kodeks Norymberski” (1389-1494 r.)⁶, Modus Dimicandi Magistra H. Beringera (1418-1428 r.)⁷, czy Talhoffers Fechtbuch napisany przez Hansa Talhoffera i datowany na 1448 r.⁸.

Wersy Karty obejmują naukę: (1) walki pieszo bez opancerzenia, z użyciem miecza – Blossfechten; (2) walki pieszo w opancerzeniu, włócznią oraz z użyciem miecza w chwycie półmieczowym – Harnischfechten; oraz (3) walkę konno – Rossfechten.

Zakłada się, że po śmierci J. Liechtenauera, w obawie przed utratą zgromadzonej przez niego wiedzy, a także w celu zdobycia renomy, późniejsi mistrzowie fechtunku zaczęli tworzyć obszerne komentarze (tzw. glosy) do wersów Karty. W ten sposób spisywane nauki były podstawą niemieckiej tradycji fechtunku przez co najmniej kolejne dwa stulecia.

Wpływ J. Liechtenauera na niemiecką tradycję szermierki jest olbrzymi. Pojęcia tradycja niemiecka, szkoła niemiecka, czy „szkoła Liechtenauera” są w zasadzie równoznaczne. Mistrzowie fechtunku ze średniowiecznych Państw Niemieckich w mniej lub bardziej bezpośredni sposób odwołują się do nauk J. Liechtenauera. Przykładem jest tzw. Bractwo Liechtenauera – grupa do której Paulus Kal zalicza siedemnastu mistrzów szermierki, co do których zakłada się, że pobierali nauki u samego J. Liechtenauera⁹ oraz działalność średniowiecznych i renesansowych bractw szermierczych, takich jak Marxbruder lub Federfechter¹⁰.