Sylwetki Mistrzów: Johannes Lecküchner

Maciej Zębik

Johannes Lecküchner – XV-wieczny niemiecki kapłan i mistrz szermierki urodzony w okolicach Norymbergii w latach 30. XV w. Zmarł 31 grudnia 1482 r.

Cgm_582_047r
“Przedstawione tu zostały różne techniki (…) takie używane w prawdziwej walce” 23.

Pierwszą potwierdzoną informacją o J. Lecküchnerze jest rozpoczęcie przez niego nauki na Uniwersytecie Lipskim w 1455 r., na którym dwa lata później uzyskał tytuł baccalaureus1, 2. W 1459 r. został katolickim akolitą. W 1478 r. rozpoczął naukę na Uniwersytecie w Heidelbergu. W tym czasie posiadał już święcenia kapłańskie3. Od 1480 r. pełnił funkcję proboszcza w mieście Herzogenaurach w Niemczech (terytorium dzisiejszej Bawarii). Zastąpił swojego poprzednika, ojca Johanna Bergera, który zrzekł się parafii4.

Nie wiadomo kiedy i od kogo J. Lecküchner nauczył się fechtunku. Podczas swojego życia skupił się na sztuce walki kordem (niem. Messer – nóż5), który w tamtych czasach służył przede wszystkim jako broń przyboczna. Kordy były tańsze niż miecze, ponieważ nie musiały zostać wytwarzane przez miecznika. Dodatkowo przystępna cena tej broni wynikała z możliwości wykonania jej z tańszych materiałów. Z powyższych powodów był to oręż bardzo popularny wśród ludzi mniej majętnych6.

J. Lecküchner napisał swój pierwszy traktat, pt. Kunst des Messerfechtens (“Sztuka walki messerem”), w 1478 r. Zakłada się, że była to pierwotna wersja traktatu ukończonego w pełni dopiero 19 stycznia 1482 r.7. Oba dzieła są do siebie bardzo podobne, mają ten sam tytuł, ale dopiero drugie zostało w pełni opatrzone ilustracjami. Ponadto część opisanych technik przedstawiono w kolejnej wersji w sposób prostszy. Oba traktaty zostały zadedykowane – Filipowi Wittelsbachowi, Elektorowi Palatynatu Reńskiego. Co ciekawe nie ma dowodów na jakiekolwiek kontakty pomiędzy mistrzem z elektorem. Teza jest wysnuwana na podstawie zapisków Ludwig VI von Eyb – elektorskiego nauczyciela szermierki, który nigdy J. Lecküchnera w swoich zapiskach nie wspomina8. Mistrz nie zdołał już osobiście przekazać swojego dzieła jego dedykantowi – dopiero w 1579 r. zostało przekazane hrabiemu palatyńskiemu Filipowi Ludwikowi przez superintendenta Johanna Tettelbacha9.

System szermierczy przedstawiony w traktatach mistrza J. Lecküchnera zorganizowano w podobny sposób do nauk Johanesa Liechtenauera z zakresu długiego miecza. Zastosowana została również tożsama terminologia. Z tego powodu przyjmuje się, że J. Lecküchner inspirował się naukami J. Liechtenauera10.

Pierwsza wersja Kunst des Messerfechtens, pomimo znacznie gorszej konstrukcji i niekompletności, często była dołączana w skróconej formie do późniejszych traktatów. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje Codex Speyer (1491 r.), któremu przypisuje się włączenie systemu J. Lecküchnera do niemieckiej tradycji szermierczej J. Liechtenauera11. Następne skrócone wersje traktatu znalazły się w dziełach: Gregora Erharta (1533 r.)12, Paulusa Hectora Maira (ok. 1540 r.13, ok. 1542 r.14, ok. 1550 r.15) oraz Lienharta Sollingera (1556 r.)16. Fragmenty Kunst des Messerfechtens wykorzystano również w antologii pt. Der Altenn Fechteranfengliche Kunst, wydanej przez Christiana Egenolffa (1531 r.)17. Uważa się, że autor pomylił imię i nazwisko mistrza, ponieważ cytowany fragment przypisał „Hansowi Lebkommerowi”18.

Cgm_582_091v
“(…) takie ku uciesze gawiedzi, (…)” 24.

Kunst des Messerfechtens jest obecnie najlepiej zbadanym oraz najobszerniejszym źródłem opisującym system walki kordem, cenionym zwłaszcza ze względu na szczegółowe podejście do ruchu w walce. Zawiera wiele technik podstawowych, rozwinięć i kontr, nierzadko okraszonych uszczypliwym komentarzem autora. J. Lecküchner często zaznacza, które techniki służą do zabijania, a które do rozbrojenia lub oszołomienia. Wyszczególnia również techniki dedykowane do „zabawy w szkołę szermierki”. Takie wskazówki stanowią niebywałe ułatwienie dla rekonstruktora i są niespotykane w innych źródłach. Wadą Kunst des Messerfechtens jest natomiast brak logicznego uporządkowania treści. Badacz musi wertować traktat i samodzielnie próbować złożyć w całość rozproszone po całym dziele techniki. Pod tym względem Kunst des Messerfechtens ustępuje wcześniejszym źródłom, opisującym jedynie podstawy walki kordem: “Kodeksowi Norymberskiemu” (ok. 1389-1494 r.)19, czy traktatom Hansa Talhoffera (1467 r.)20i Paulusa Kala (1470 r.)21. Przypuszcza się, że podobnie jak w przypadku Zettel (Karty) J. Liechtenauera, było to działanie celowe – utrudniające poznanie sztuki osobom niewtajemniczonym.

J. Lecküchner był mistrzem, o którego historii niewiele wiadomo. Na szczęście zachowały się jego dzieła, które są bezcennym źródłem wiedzy szermierczej oraz zgryźliwych i zarazem pouczających cytatów. Na zakończenie warto przytoczyć, choć jeden: „Przedstawione tu zostały różne techniki i rozwinięcia, zarówno takie ku uciesze gawiedzi, jak i takie używane w prawdziwej walce. Jeśli jedne Ci nie pasują, wykorzystuj inne. Poznaj jednak wszystkie należycie, a dopiero potem używaj tych, które lubisz i wychodzą Ci najlepiej!”22.


1 Pierwszy stopień naukowy odpowiadający dzisiejszemu tytułowi licencjata. PWN, Baccalaureus, https://translatica.pl/slowniki/po-polsku/bachelors/, [dostęp: 24.09.2020].
2 J. Lorbeer, C. Lorbeer, Johannes Lecküchner – der fechtende Pfarrer, Ochs – Historische Kampfkünste, https://www.schwertkampf-ochs.de/blog/johannes-leckuechner-der-fechtende-pfarrer, [dostęp 24-09-2020].
3 J. Kist, Die Ordinarien des Bistums Bamberg von 1436 bis 1470, “Archiv für Sippenforschung. 13 Jahrhundert”, 1936 (840), s. 244.
4 J. Lorbeer, C. Lorbeer, Johannes…, dz. cyt.
5 W innych źródłach ta broń bywa określana “langes Messer” – długi nóż. zob. np. “Kodeks Norymberski”, karta 82r, https://wiktenauer.com/wiki/Pol_Hausbuch_(MS_3227a)#/media/File:MS_3227a_82r.jpg, [dostęp: 25.09.2020]. Rękopis znajduje się w Germańskim Muzeum Narodowym w Norymberdze (nr. kat. MS 3227a).
6 B. Ann Tlusty, The Martial Ethic in Early Modern Germany, Civic Duty and the Right of Arms, Wydawnictwo: Palgrave Macmillan, Londyn 2011.
7 Kunst des Messerfechtens, karta 216r, https://www.wiktenauer.com/wiki/Kunst_des_Messerfechtens_(Cgm_582)#/media/File:Cgm_582_216v.jpg, [dostęp: 25.09.2020]. Rękopis znajduje się w Bawarskiej Bibliotece Państwowej (nr. kat. cgm 582). Drugi ze znanych rękopisów przypisywanych J. Lecküchnerowi znajduje się w Bibliotece Uniwersyteckiej w Heidelbergu (nr. kat. cpg 430).
8 Wiktenauer, a HEMA Alliance Project, Johannes Lecküchner, https://www.wiktenauer.com/wiki/Johannes_Leck%C3%BCchner, [dostęp 25.09.2020] (informacja pochodzi z przypisu).
9 G. Żabiński. R.A. Mitchell, F. Fritz, A falchion/Langes Messer Fencing Treatise by Johannes Lecküchner (1482), Siemianowice Śląskie, Irving, Freie und Hansestadt Hamburg, 2012, s. 4.
10 Opisuje to Magister Andreas w swoim porównaniu nauk obu mistrzów. Codex Speyer, karty 5r-7r, https://wiktenauer.com/wiki/Codex_Speyer_(MS_M.I.29), [dostęp: 25.09.2020]. Rękopis znajduje się w Uniwersysteckiej Bibliotece w Salzburgu (nr. Kat. MS M.I.29).
11 Codex Speyer… dz. cyt.
12 Gregor Erhart Fechtbuch. Rękopis znajduje się w zbiorach Muzeum w Glasgow (nr. kat. MS E.1939.65.354).
13 Opus Amplissimum de Arte Athletica. Rękopis znajduje się w zbiorach Bawarskiej Biblioteki Państwowej (nr. kat. Cod.icon. 393).
14 Opus Amplissimum de Arte Athletica. Rękopis znajduje się w zbiorach Saksońskiej Biblioteki Krajowej (nr. Kat. MSS Dresd.C.93/C.94).
15 Opus Amplissimum de Arte Athletica. Rękopis znajduje się w zbiorach Austriackiej Biblioteki Narodowej (nr. Kat. Cod.10825/10826).
16 Maister Liechtenawers Kunstbuech. Rękopis znajduje się w Bawarskiej Bibliotece Pańśtwowej (nr. kat. cgm 3712).
17 Wiktenauer, a HEMA Alliance Project, Der Altenn Fechter anfengliche kunst (Christian Egenolff), https://wiktenauer.com/wiki/Der_Altenn_Fechter_anfengliche_kunst_(Christian_Egenolff), [dostęp 25.09.2020].
18 Wiktenauer, a HEMA Alliance Project, Johannes… dz. cyt.
19 “Kodeks…”, dz. cyt.
20 Talhoffer Fechtbuch. Rękopis znajduje się w zbiorach Bawarskiej Biblioteki Krajowej (nr. kat. Cod.icon. 394a)
21 Paulus Kal Fechtbuch. Rękopis znajduje się w zbiorach Bawarskiej Biblioteki Krajowej (nr. kat. Cgm 1507)
22 “It[e]m du hast manig[er]lay stuck vnd pruch Schimpfflich vnd ern[n]stlich gefellt dir eynes nicht so nym eyn anders wer dy ding recht verstett vnd ytlichs zu seyn[er] zeytt treyb[e]n kan dem gefalle[n] dyse ding [etc]”. Kunst…, karta 171r, dz. cyt.
23 Kunst…, karta 47r, dz. cyt.
24 Kunst…, karta 91v, dz. cyt.

Dodaj komentarz